A Historia, os homes e o tempo

A historia é unha ciencia social que estuda o pasado para tratar de comprender o presente e, en consecuencia, proxectarse ao futuro. É dicir, o obxecto de estudo dun historiador é o pasado dunha sociedade e un podería preguntarse cal é o sentido daquilo, Seica só pola mera observación ou contemplación do que fixeron os nosos antepasados?, Seica para refuxiamos en museos ou en bibliotecas e arquivos illados do presente?, Só polo pracer de estar de escavación en escavación desenterrando cadáveres e cerámica rota?, ou Só para exhibir unha erudición desmedida e unha gran memoria?

Pensamos que non. A Historia, moi pola contra, é unha disciplina que está absolutamente vinculada ao presente, aos problemas da actualidade. Os homes e as sociedades temos asuntos por resolver, preguntas, dúbidas que requiren respostas e que xeralmente afloran en momentos de crises. Nestes casos, é sintomática a necesidade de saber as causas que produciron ou conduciron a determinadas situacións, e é cando a historia demostra a súa utilidade ao brindar explicacións do por que das cousas. A historia adoita dar respostas ás interrogantes do presente. En consecuencia, podemos concluír que cada xeración de historiadores ofrece respostas diferentes ás inquietudes propias dunha época.

Os homes e as sociedades adoitamos ser inconformes e constantemente estamos a soñar cun futuro mellor no que os problemas estean resoltos. Neste sentido, a historia ao ofrecer explicacións do por que das cousas, indirectamente está a ofrecer solucións para mellorar ou tentar unha mellor construción das sociedades. Por iso, aínda que é certo a historia estuda o pasado, está comprometida coas vicisitudes do presente e cos soños do futuro.

Que é entón a Historia e para que serve?

Fagamos unha pequena enquisa entre os nosos amigos, profesores e parentes, e preguntémoslles: Que é a Historia? Os nosos avós, incluso os nosos pais e mestres talvez dígannos que a historia é a narración dos grandes sucesos como batallas, descubrimentos xeográficos, fundacións de cidades. Tamén dirían que trata acerca dos grandes homes que foron presidentes, reis, exploradores, xerais. E poderían afirmar que estudar historia é aprender de memoria unha serie de datas e nomes.

Seguramente isto resúltanos non só moi aburrido se non que nos fai sentir que ten pouco que ver connosco e as nosas vidas. O máis probable é que nin nós nin os nosos pais estivésemos nunha batalla, nin descuberto algún continente ou río, ou sequera visto a un rei. Que quere dicir isto? Que nós estamos fóra da historia? Da maneira como nolo expoñen poderiamos pensar que isto é así, pero, por sorte, non é verdade.

Por que os nosos libros de historia falan sempre de acontecementos e personaxes? Porque quen os escribiron decidiron que eses acontecementos e eses personaxes son importantes. Cando o historiador realiza o seu traballo, escolle non soamente un tema, senón tamén elixe a información coa que vai escribir sobre ese tema.


Ademais do historiador que investiga sobre feitos e mentalidades de todos nós, dunha ou outra forma, ingresamos a participar da historia mediante a adquisición do coñecemento histórico, sexa pola aprendizaxe indirecta dun capítulo dela ou pola participación directa en determinados acontecementos. De maneira que, na práctica social, estas adquisicións pódense converter nunha apropiación persoal da historia, e por medio de novas aprendizaxes e vivencias pode desenvolverse un proceso máis ou menos consciente nos suxeitos individuais e colectivos que lles oriente a ter un rol de actores e construtores da historia presente e futura.

Cremos pois que a Historia fálanos da maneira como os seres humanos habemos formado o mundo en que vivimos. A historia é por tanto, ademais dun proceso real no que todos estamos inmersos, un conxunto de coñecementos e instrumentos para examinar ese proceso e iso dá lugar á existencia da historia como ciencia (historia=coñecemento).

Pero non sempre os homes marchamos cara adiante, non sempre progresamos. Os homes facemos o noso mundo seguindo distintos camiños, ás veces de maneira consciente, outras sen damos conta. Formamos o mundo tal como é, interactuando con outros seres humanos, coa natureza, coas institucións que contribuímos a crear e manter (historia = proceso).

A historia serve para comprender o mundo en que vivimos e como o mundo que nos rodea chegou a ser o que é. A historia nos concierne e involucra a todos. E todos temos a nosa historia, todos facemos historia, incluso todas as cousas teñen historia.